Muş, geçmişi çok eskilere dayanan bir il olduğu için bünyesindeki tarihi yerleri ile dikkat çekmektedir. Geçmişinin M.Ö. 13. yüzyıla kadar uzanması, bünyesinde birçok tarihi kalıntıyı barındırmasına olanak tanımıştır.
Muş’ta gezilecek yerler arasında doğal güzellikler de yer almaktadır. Karasal iklimin etkisi altında kalsa da, gezilip görülmesi gereken birçok doğal güzelliği bünyesinde barındırmaktadır.
Muş Ovası, Türkiye’nin en büyük ovası olarak kabul edilmekte ve toplam 1650 kilometrekare alanı kaplamaktadır. 80 kilometre uzunluğa ve 30 kilometre genişliğe sahiptir. Doğu ucunda Nemrut Dağı, güneyinde Haçreş Dağları ve kuzeyinde ise Şerafettin Dağları ile çevrilidir.
Muş Ovası, yaz aylarında yüksek rakımından, coğrafi yapısından ve serin havasından dolayı yerli halkın sıklıkla tercih ettiği bir ovadır. Halk burada hayvancılık faaliyetlerini gerçekleştirmektedir. Doğa severlerin de gözdesi olan bu yaylar, Muş gezilecek yerler listesinde mutlaka olmalıdır.
Volkanik set gölü olan Haçlı Gölü, Muş iline bağlı Bulanık ilçesinde yer almaktadır. Suyunun bulanık olması, Bulanık Gölü ismini almasına sebep olmuş ve Haçlı köyünde yer alması da Haçlı isminin verilmesine neden olmuştur. 27 kilometrekare yüzölçümüne sahip gölün rakımı 1582 metre olarak kabul edilmektedir.
Gölün suyu, ilkbahar mevsiminde eriyen karlar ile kabarmaktadır. Çevresinde tarımcılık faaliyetleri gerçekleştirilmekte ve gölün suyu tatlı su özelliği taşımaktadır. Ayrıca göl içerisinde sazan balığı yetişmektedir.
Muş il merkezine 12 kilometre uzaklıkta yer alan Murat Köprüsü, Murat Nehri üzerinde bulunmaktadır. Ne zaman ve kim tarafından inşa edildiğine dair kesin bilgilere ulaşılamamıştır. Fakat yapılan araştırmalara göre Selçuklu Dönemi’ne 13. Yüzyıl civarında inşa edilmiş olduğu ortaya çıkarılmıştır. Köprüdeki mermer üzerinde yazılı olan 1871 tarihinden dolayı Osmanlı Dönemi’nde restore edilmiş olduğu düşünülmektedir.
Köprünün genişliği 5 metre, uzunluğu ise 143 metredir. Ayrıca toplam 12 adet oluk göze sahiptir. Günümüze kadar iyi bir şekilde gelmeyi başaran köprü, Muş halkı tarafından aktif bir şekilde kullanılmaya devam etmektedir.
Malazgirt Ovası, Muş iline bağlı Malazgirt ilçesinde yer almaktadır. Geniş tabana sahip ova, jeolojik zamanlar tektonik kırımlar ile yer yer küçük depremlerin oluşması sonucunda meydana gelmiştir. Murat Irmağı’nın kuzeybatı tarafından bulunmakta olup, 450 kilometrekare alanı kaplamaktadır.
Ovanın güneyini Süphan Dağı oluşturmakta ve diğer uzantıları ise Van Gölü’ne kadar gitmektedir. Doğa ile iç içe vakit geçirmek isteyenlerin Muş gezilecek yerler planına eklemesi önerilmektedir.
Malazgirt Kalesi, Muş iline bağlı Malazgirt ilçesinde yer almaktadır. Yapılan araştırmalardan sonra Urartular Dönemi’nde inşa edildiği ortaya çıkarılmıştır. Malazgirt Zaferi’nin ardından Berber Kalesi olarak bilinen ismi Malazgirt Kalesi ismiyle değiştirilmiştir.
İslamiyet’in ilk dönemlerinde gerçekleşen savaşlar ile büyük zarar görmüştür. Fatih Sultan Mehmet, Akkoyunluları yenerek Malazgirt Kalesi’ni Osmanlı topraklarına katmıştır. Muş’ta gezilecek yerler arasına eklenmesi gereken bir kaledir. Çok kez zarar görmüş olsa da, sürekli restore edilerek geçmişteki tarihi dokusunu korumayı başarmıştır.
Muş Kalesi, Muş il merkezinde yer almaktadır. Muş üzerinde en eski yerleşim yeri olarak bilinen kalenin kim tarafından yaptırıldığına dair kesin bilgilere ulaşılamamıştır. Fakat yapılan araştırmalara göre Moğol İstilası olduğu dönemde yapılan savaşlarda bu kalenin adının geçtiğine dair belgeler ortaya çıkarılmıştır.
Muş Kalesi ilk olarak Hz. Ömer döneminde Müslümanların egemenliği altına girmiştir. Birçok savaşa maruz kaldığı için çok kez büyük zarar görmüştür. Muş Kalesi’ne ayrıca görülmesi gereken Arap, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait birçok mezar yer almaktadır. Ayrıca yapılan restorasyon çalışmaları ile kalenin çevresi yeşil park ile çevrelenmiştir. Birçok kültüre ait izlere rastlamak için Muş gezilecek yerler listesine mutlaka eklenmelidir.
Akdoğan Gölü, Muş iline bağlı Varto ilçesinde yer almaktadır. İl merkezine uzaklığı 80 kilometredir. Hamurpet Dağları’ndan bulunmasından ötürü halk arasında Hamurpet Gölü ismiyle de anılmaktadır. Dik kayalıklar ile çevrelenmiş gölün rakımı 2173 metredir. Yeşil renkte görünen gölün en derin noktası 47 metre olarak kabul edilmektedir.
Gölü birçok kaynak suyu ve kar suyu beslemektedir. Ayrıca Akdoğan Gölü ise hemen yan tarafından akan İskender Çayı’nı beslemektedir. Günümüzde yerli halkın mesire alanı amacıyla kullandığı önemli bir doğal güzelliktir.
Arak Manastırı, Kepenez köyü sınırları içerisinde yer almaktadır. Muş il merkezine uzaklığı 12 kilometredir. Manastırın ne zaman ve kimler tarafından inşa edildiğine dair kesin bilgilere ulaşılamamıştır. Fakat hakkında söylenen rivayetlere göre Aziz Aydınlatıcı Grigor tarafından 4. Yüzyılda inşa ettirilmiştir. Roma Dönemi’ne ait mimari özellikler manastır üzerinde net bir şekilde gözlemlenebilmektedir. Bir diğer ismi olan Kutsal Havariler Manastırı olarak da bilinmektedir.
Arak, Farsçada şarap anlamına gelmektedir. Bu ismi almasındaki temel sebep, burada eskiden üzüm ambarlarının bulunmasıdır. Manastır, 1915 yılında gerçekleşen Ermeni Tehciri dönemine kadar bölgenin en önemli manastırı olarak kabul edilmiştir. Muş valiliği, 1960 yılında dinamit ile manastırı havaya uçurmuştur. Günümüze kadar sadece iki tane kilisenin kalıntıları gelmeyi başarmıştır.
Geleneksel Muş evleri, dar sokaklar arasında iki katlı yöreye özgü mimarisi ile dikkat çeken tarihi evlerdir. Muş gezilecek yerler arasında bulunmakta olup, il genelinin simgesel yapıları arasında kabul edilmektedir. Klasik Türk mimarisi ile inşa edilmişlerdir. Bunun yanı sıra yöre halkının örf ve adetlerini yansıtan özelliklere de sahiptirler.
60 ile 70 metre duvar kalınlığına sahip evlerin üst katı ahşaptan ve alt katı ise killi topraktan inşa edilmiştir. Pencereleri üzerinde Selçuklu Dönemi’nin mimari özellikleri gözlemlenmektedir. Bu evlerde erzak deposu ve ahır gibi bölümler de yer almaktadır.
Demirciler Sokağı’nda yer alan Yıldızlı Han, Muş gezilecek yerler arasında bulunması gereken önemli bir tarihi yapıdır. 1307 yılında Miralay Seyfi Bey tarafından inşa ettirilmiştir. Erzurum, Muş ve Bitlis güzergahı üzerinde hem konaklama hem de ticari amaçlı kullanılmıştır.
İki katlı yapının üst katında kerpiç kullanılmışken alt katında kesme taş kullanılmıştır. Selçuklu Dönemi’ne ait mimari özellikler ile inşa edilmiştir. Hanın üst katı günümüzde otel amacıyla kullanılmaktadır. Alt katında ise bakırcılar, kuyumcular ve manifaturacılar yer almaktadır.
Kayalıdere Antik Kenti, Muş iline bağlı Varto ilçesinin Kayalıdere köyünde yer almaktadır. Varto ilçe merkezine 20 kilometre ve Muş il merkezine ise 40 kilometre uzaklıktadır. Urartular tarafından yerleşim yeri amacıyla aktif bir şekilde kullanılmıştır. Ayrıca Urartu Kaya Mezarı olarak da kabul edilmektedir.
Ne zaman yapıldığına dair kesin bilgilere ulaşılamamış olsa da, 2. Sarduri döneminde M.Ö. 756 ile 730 yılları arasında inşa edildiği düşünülmektedir. Muş sınırları içerisinde günümüze kadar en iyi şekilde gelmeyi başarabilmiş bir tarihi yerdir. Antik kent üzerinde çıkarılan tarihi eserler, Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi içerisinde sergilenmektedir. Muş gezilecek yerler listesine mutlaka eklenmelidir.
Muş Ulu Camii, Muş il merkezinde bulunan tarihi bir camidir. Caminin kitabesi bulunmasa da, 979 yılında Şeyh Muhammed-i Mağribi tarafından yaptırıldığına dair bilgilere ulaşılmıştır. Üzerine yapılan araştırmalara göre eski bir yapının üzerine inşa edildiği ortaya çıkarılmıştır.
Dikdörtgen plana sahip Ulu Cami, moloz taşlar ile inşa edilmiştir. Günümüzdeki mimari özellikleri, 19. Yüzyıla ait izleri de bünyesinde barındırmaktadır. 1966 yılında gerçekleşen deprem sonrasında minaresinin yıkılması üzerine yerine 1968 yılında yeni minare inşa edilmiştir.
İbadete açık olan Muş Ulu Camii’ye giriş ücretsizdir.
Zafer Anıtı, Malazgirt ilçesine bağlı Mengüçgazi Mahallesi üzerinde yer almaktadır. Malazgirt Zaferi’nin anısına Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 1985 ile 1989 yılları arasında inşa edilmiştir. Tam ismi olan 26 Ağustos 1071 Malazgirt Zaferi adıyla bilinmektedir.
Birbirine doğru bakan 2 sütundan oluşan Zafer Anıtı’nın yüksekliği 42 metredir. Türklerin Anadolu’ya geçişini 2 sütun arasındaki boşluk ve Anadolu’nun kapısını ise 42 metre yüksekliği bulunan sütunlar temsil etmektedir. Her yıl 26 Ağustos tarihinde zafer kutlamaları ile anıtın çevresi renklenmektedir.
Muş, kış aylarında yoğun kar yağışı alan bir ildir. Muş Belediyesi tarafından karı eğlenceye çevirmek amacıyla Güzaldağ Kayak Merkezi açılmıştır. Muş il merkezine uzaklığı 8 kilometredir. Kayak merkezinde ihtiyaçlarınızı giderebileceğiniz sosyal tesisler yer almaktadır. Ayrıca 1000 metre uzunluğu olan bir teleskiye de ev sahipliği yapmaktadır.
Güzeldağ Kayak Merkezi’nde yeni kayak öğrenenler ve çocuklar için eğitimler verilmektedir. Ayrıca konaklama planı yapanların tercih edebileceği oteli de bulunmaktadır.
Muş Günübirlik Gezilecek Yerler
Muş, hem tarihi yerleri hem de doğal güzellikleri ile gezilip görülmesi gereken önemli bir ildir. Gezilecek yerler, Muş ile sınırlı kalmamakta, çevre illeri de keşfe çıkılabilecek birçok noktaya ev sahipliği yapmaktadır.
Bitlis ilinde bulunan Nemrut Dağı, Muş il merkezine 70 kilometre uzaklıkta yer almaktadır. Uyuyan aktif bir yanardağ özelliği taşıyan Nemrut Dağı, genç bir yanardağ özelliğine sahiptir.
Bitlis ilinde yer alan Nemrut Gölü, Muş il merkezine 96 kilometre uzaklıkta bulunmaktadır. Türkiye’nin en büyük ve dünyanın ise en büyük ikinci krater gölüdür. Mutlaka günübirlik gezilecek yerler arasında bulundurulması gerekmektedir.
Bitlis il merkezinde yer alan Bitlis Kalesi, Muş il merkezine 83 kilometre uzaklıktadır. M.Ö. 312 yılında Büyük İskender’in komutanlarından bir tanesi olan Badlis tarafından inşa ettirilmiştir. Bitlis ili, ismini bu komutandan almıştır. Günübirlik gezilecek yerler listesine mutlaka dahil edilmelidir.